Μαθηματικά και εξουσία

Την Τρίτη 29 Δεκεμβρίου 2009 στην καθιερωμένη πανηγυρική συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών το ανώτατο αυτό ίδρυμα απένειμε τα ετήσια βραβεία για το 2009. Εκτός από την κοινωνική προσφορά και την ηρωική αυταπάρνηση, τιμήθηκαν τα Γράμματα και η Επιστήμη. Στην Τάξη των Θετικών Επιστημών, μεταξύ των άλλων, βραβεύτηκε και η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του ΕΜΠ Χριστίνα Φίλη για το βιβλίο της «Μαθηματικά και εξουσία» (εκδόσεις Παπασωτηρίου).
Η Χριστίνα Φίλη σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και με υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Το διδακτορικό της εκπόνησε στην Ιστορία των Μαθηματικών με επόπτη τον Καθηγητή Rene Taton.
Έχει συγγράψει πολλά άρθρα, μελέτες, ανακοινώσεις σε συνέδρια και έχει συμμετάσχει στη συγγραφή πέντε διεθνών συλλογικών βιβλίων. Έχει κυκλοφορήσει στην Ελλάδα τέσσερις ποιητικές συλλογές και τη συλλογή δοκιμίων «Αμφίδρομα», την οποία παρουσιάσαμε στο παρελθόν από τις σελίδες της Ανατολής. Τελευταία της συγγραφική δραστηριότητα ήταν το βιβλίο που βράβευσε η Ακαδημία Αθηνών.
Η Χριστίνα Φίλη το 1993 εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας της Ιστορίας των Επιστημών. Το 1994 το Διεθνές Βιογραφικό Κέντρο του Κέιμπριτζ την ανακήρυξε Διεθνή Γυναίκα για το 1993-94. Το 2006 η Γαλλική Κυβέρνηση της απένειμε το παράσημο του Ιππότη των Ακαδημαϊκών Δαφνών. Είναι παντρεμένη με τον Καθηγητή Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας Σεργκέι Ντεμίντοφ.
Το βιβλίο της «Μαθηματικά και εξουσία», όπως γράφει στο προλογικό της σημείωμα, έχει σκοπό να αναδείξει τις μορφές των μαθηματικών που βρέθηκαν απέναντι από την εξουσία η οποία τους συνέτριψε, όπως οι Υπατία η Αλεξανδρινή και ο Γαλιλαίος, ή την υπηρέτησαν, όπως οι Viet, Wallis, Monge, ή συνέβαλλαν στην αναμόρφωση του κράτους, όπως οι Leibnitz και Καραθεοδωρή. Η προσέγγιση των μεγάλων μορφών που περιλαμβάνονται στο βιβλίο της δεν αφορά τη δημιουργία πορτραίτων και βιογραφιών αλλά διερευνάται η σχέση τους με την εξουσία.
Τα μαθηματικά, παρά την αντίθετη αντίληψη που επικρατεί, δεν ήσαν ποτέ μακριά από την εξουσία. Οι μαθηματικοί, άλλοτε ως φιλόσοφοι, άλλοτε ως γεωμέτρες, αστρονόμοι, μηχανικοί ή αποκωδικογράφοι, εξασφάλιζαν την οικονομική τους ανεξαρτησία και την πρόσβαση στις βιβλιοθήκες κοντά στην κάθε μορφής εξουσία. Ο μισθός που έπαιρναν κατά καιρούς ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι σχεδόν ποτέ δεν τους έφτανε για να ζήσουν και να εργαστούν με επαρκείς ανέσεις. Σήμερα που οι Πτολεμαίοι και οι Μέδικοι ανήκουν στο παρελθόν, τι γίνεται σχετικά; Οι Αυλές των ηγεμόνων έχουν αντικατασταθεί από τις πολυεθνικές εταιρείες, υποστηρίζει η Χριστίνα Φίλη, οι οποίες, με αξιοσέβαστα οικονομικά ανταλλάγματα, έχουν μαζέψει τα καλύτερα μυαλά της υφηλίου. Άλλοι καιροί.
Στο βιβλίο, εκτός από τους μαθηματικούς που προαναφέραμε, αναφορές γίνονται ακόμα στους Ομάρ Καγιάμ, Euler, Fourier, Cauchy, Bolzano και Egorov. Ειδική μνεία επίσης γίνεται, σε ξεχωριστά κεφάλαια, για τα Μαθηματικά και τον φασισμό καθώς και στα Μαθηματικά και το Γ’ Ράιχ.
Το βιβλίο είναι σχήματος 17χ24, αποτελείται από 758 σελίδες, περιλαμβάνει στο τέλος του ένα πολύ λειτουργικό ευρετήριο ονομάτων και προλογίζεται από τον Απόστολο Δοξιάδη.
Ο Α. Δοξιάδης καταλήγοντας παρατηρεί: «το βιβλίο είναι συναρπαστικό και απολαυστικό, ένα από τα σπάνια εκείνα δείγματα που λες ότι σχεδόν κατά λάθος γεννήθηκε στη μικρή μας χώρα, καθώς είναι πρωτότυπο και ουσιαστικό σε διεθνές επίπεδο. Θέλω να πιστεύω ότι οι αρετές αυτές σύντομα θα φανούν καθαρά, όταν ανοίξει, όπως του αξίζει, τα φτερά του και εκτός Ελλάδος. Στο μεταξύ όμως, έχουμε το προνόμιο πρώτοι εμείς να το χαρούμε».
Η συγγραφέας στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου αναφέρει ότι αυτό αποτελεί τον καρπό δεκαπενταετούς εργασίας σε μεγάλες βιβλιοθήκες του εξωτερικού. Πραγματικά οι προσεγγίσεις των θεμάτων, σε σχέση με το κριτήριο που έχει τεθεί, είναι πλήρεις, εμπεριστατωμένες, με ψύχραιμη ματιά σε θέματα δύσκολα (όπως π.χ. η Υπατία) και πάρα πολύ καλά τεκμηριωμένο. Πολύς μόχθος, επίπονη εργασία, η οποία όμως ευτύχησε να αποδώσει εξαιρετικό αποτέλεσμα. Παρά τον όγκο του βιβλίου τα θέματά του μπορούν να διαβαστούν αυτόνομα και πιστεύουμε ότι όχι μόνο δεν θα πρέπει να λείπει από τη βιβλιοθήκη κάθε μαθηματικού, αλλά και από την αντίστοιχη κάθε ακαδημαϊκού πολίτη.
Η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Χριστίνα Φίλη μας έκανε την εξαιρετική τιμή και αποδέχθηκε πρόσκληση του Παραρτήματος Λασιθίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας και θα παρουσιάσει στο πλαίσιο των διαλέξεων του Ελεύθερου Ανοικτού Πανεπιστημίου του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Αγίου Νικολάου την Κυριακή 10 Ιανουαρίου το θέμα «Μαθηματικά και εξουσία». Η διάλεξη θα είναι η πρώτη μετά τη βράβευσή της από την Ακαδημία Αθηνών. Επίσης, ιδιαίτερη τιμή θα προσδώσει στην εκδήλωση και η παρουσία του Καθηγητής του Λομονόσοφ Σεργκέι Ντεμίντοφ.
Ι. Σταμέλος
stamelosioa@gmail.com